آیا حذف یارانه بنزین باعث رشد بیمه موتورسیکلت در کشورهای مشابه شد؟

حذف یارانه بنزین، تنها یک تصمیم اقتصادی نیست؛ تغییری است که می‌تواند الگوی حمل‌ونقل، مصرف و حتی رفتار بیمه‌ای جامعه را دگرگون کند. تجربه کشورهایی مانند هند و اندونزی نشان می‌دهد اصلاح قیمت سوخت اگر با سیاست‌های حمایتی همراه شود، به افزایش بیمه موتورسیکلت و کاهش ریسک‌های جاده‌ای منجر می‌گردد. در این مقاله، مسیر تحول بیمه در پی اصلاح سوخت را مرور می‌کنیم و می‌بینیم ایران در این معادله کجا ایستاده است.

وقتی قیمت بنزین افزایش پیدا می‌کند، رفتار رانندگان به‌سرعت تغییر می‌کند؛ خودرو دیگر انتخاب همیشگی نیست و موتورسیکلت به گزینه‌ای اقتصادی‌تر تبدیل می‌شود. اما سؤال مهم اینجاست: آیا این تغییر به رشد بیمه موتورسیکلت هم منجر می‌شود؟ در این مقاله، تجربه کشورهایی مثل هند و اندونزی را بررسی می‌کنیم تا ببینیم چه عواملی باعث شد بعد از اصلاح سوخت، بیمه موتور در آن کشورها جهش کند.

چگونه هند و اندونزی بیمه موتورسیکلت را متحول کردند

وقتی یارانه بنزین حذف شد، کشورهای در حال توسعه با یک پدیده مشابه روبه‌رو شدند: افزایش تقاضا برای موتورسیکلت. در هند، بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ با آزادسازی قیمت سوخت، فروش موتورسیکلت نزدیک به ۳۰ درصد رشد کرد. اما بیمه‌ی آن‌ها فقط زمانی افزایش یافت که دولت بیمه شخص ثالث را اجباری کرد و شرکت‌ها نسخه‌های ارزان و آنلاین ارائه دادند.

 در اندونزی هم پس از حذف تدریجی یارانه در سال ۲۰۱۴، تا دو سال بعد نرخ بیمه موتورسیکلت بیش از ۴۰ درصد رشد کرد، چون دولت با الزام قانونی و تخفیف‌های هدفمند، مردم را به خرید بیمه تشویق کرد. نتیجه روشن است: گرانی بنزین به‌تنهایی بیمه را افزایش نمی‌دهد، بلکه سیاست هوشمند و دسترسی آسان به بیمه‌نامه است که مردم را به سمت آن می‌کشاند.

در کشورهایی که اصلاح قیمت سوخت را تجربه کرده‌اند، رشد تقاضای موتورسیکلت با افزایش نیاز به پوشش بیمه‌ای همراه بوده است. در ایران هم با استفاده از استعلام بیمه شخص ثالث موتور می‌توان وضعیت بیمه‌نامه را بررسی و از ریسک‌های مالی احتمالی جلوگیری کرد.

سهمیه سوخت و بیمه فراموش‌شده موتورسواران

در ایران، واقعیت ساده اما نگران‌کننده است: از حدود ۱۲ میلیون موتورسیکلت فعال، کمتر از دو میلیون بیمه شخص ثالث دارند. این یعنی بیش از ۸۰ درصد موتورسواران بدون پشتوانه مالی و قانونی در حال تردد در خیابان‌ها هستند. در حالی که بخش بزرگی از تصادفات شهری مربوط به موتورسیکلت‌هاست، پوشش بیمه در این بخش تقریباً نادیده گرفته شده است.

در حالی که بخش بزرگی از تصادفات شهری مربوط به موتورسیکلت‌هاست، پوشش بیمه در این بخش تقریباً نادیده گرفته شده است. برای اینکه موتورسوار بداند تخلفاتش چه زمانی ثبت می‌شود و چه مبلغی دارد، استفاده از سایت خلافی خودرو می‌تواند شفافیت بیشتری ایجاد کند و رفتار پرخطر را کاهش دهد.

در کنار این موضوع، استفاده از سرویس استعلام گواهینامه رانندگی کمک می‌کند رانندگان از وضعیت نمره منفی، تعلیق یا اعتبار گواهینامه خود مطلع شوند و تصمیم‌های کم‌خطر‌تری بگیرند.

یکی از اصلی‌ترین دلایل، یارانه سنگین بنزین است. سوخت ارزان باعث می‌شود هزینه استفاده از موتور بسیار پایین بماند و فرد تمایلی به صرف هزینه برای بیمه نداشته باشد. وقتی بنزین لیتری کمتر از هزار تومان تمام می‌شود، پرداخت چند صد هزار تومان برای بیمه در ذهن بسیاری از موتورسواران، «ضروری» به نظر نمی‌رسد. از طرفی، فرآیند دریافت بیمه هنوز برای بخشی از جامعه کارگری و کم‌درآمد پیچیده و زمان‌بر است؛ نه اقساطی است و نه کاملاً آنلاین.

در نتیجه، حتی با رشد جمعیت موتورسواران در سال‌های اخیر، نرخ بیمه‌نامه‌های فعال رشد محسوسی نکرده است. این موضوع علاوه بر خطرات مالی برای موتورسواران، هزینه‌های جبران خسارت را برای جامعه و صندوق بیمه هم سنگین‌تر کرده است. ایران در حال حاضر همان جایی ایستاده که هند و اندونزی پیش از اصلاح سیاست‌هایشان بودند: مصرف بالای سوخت، بیمه پایین، و نارضایتی عمومی از بی‌عدالتی اقتصادی میان خودرو و موتور.

اگر قرار باشد در آینده سیاست اصلاح یارانه سوخت در ایران اجرا شود، تجربه این کشورها نشان می‌دهد که بدون اجرای هم‌زمان سیاست‌های الزامی و حمایتی بیمه موتورسیکلت، نه تنها رفتار اقتصادی مردم اصلاح نخواهد شد، بلکه شکاف میان استفاده‌کنندگان از خودرو و موتورسیکلت نیز عمیق‌تر می‌شود.

اگر یارانه بنزین حذف شود چه می‌شود؟

با حذف یارانه بنزین، احتمالاً قیمت بنزین یارانه‌ای از ۱۵۰۰ به حدود ۳۰۰۰ تومان افزایش می‌یابد و سهمیه ۱۰۰ لیتری بنزین آزاد یا حذف می‌شود یا با قیمت بالای ۸۰۰۰ تومان عرضه خواهد شد. علاوه بر این، دولت ممکن است کارت‌های جایگاه سوخت را حذف کند تا هم کنترل مصرف را دقیق‌تر انجام دهد و هم قاچاق سوخت را مهار کند. هدف اصلی این تغییرات، کاهش مصرف و توزیع عادلانه‌تر منابع سوختی است.

اما در عمل، این تصمیم‌ها تأثیرات زنجیره‌ای دارند. با گران‌تر شدن سوخت، بسیاری از رانندگان خودروهای شخصی برای صرفه‌جویی به سمت موتورسیکلت‌ها می‌روند؛ وسیله‌ای که مصرف سوخت پایین‌تری دارد اما در عین حال ریسک بالای تصادف و خسارت نیز با خود می‌آورد. اگر دولت در کنار اصلاح قیمت بنزین، سیاست‌های مکملی مثل الزام بیمه موتور، فروش اقساطی بیمه‌نامه و ارائه تخفیف برای تمدید بیمه‌های منقضی‌شده را اجرا کند، این تغییر می‌تواند به فرصتی برای افزایش ضریب ایمنی جاده‌ها تبدیل شود.

در غیر این صورت، حذف یارانه بنزین تنها به افزایش هزینه زندگی منجر خواهد شد، بدون اینکه امنیت جانی یا مالی شهروندان بهبود پیدا کند. درست مثل تجربه هند و اندونزی، رشد بیمه زمانی اتفاق می‌افتد که اصلاحات اقتصادی با سیاست‌گذاری اجتماعی و حمایتی همراه شود، نه وقتی که صرفاً قیمت سوخت بالا می‌رود.

جمع بندی 

افزایش قیمت بنزین می‌تواند هم تهدید باشد و هم فرصت. اگر هم‌زمان با حذف یارانه سوخت، سیاست‌هایی مانند بیمه اجباری موتورسیکلت، تسهیلات خرید اقساطی و تخفیف برای بیمه‌های منقضی‌شده اجرا شود، تجربه کشورهایی مثل هند و اندونزی تکرار خواهد شد و پوشش بیمه به‌سرعت رشد می‌کند. اما اگر این اصلاحات فقط به گرانی سوخت محدود شود، نه تنها بیمه موتور توسعه نمی‌یابد، بلکه فشار اقتصادی و ریسک تصادفات نیز بیشتر می‌شود. در واقع، موفقیت این سیاست به درک دولت از اهمیت بیمه به‌عنوان ابزار مدیریت ریسک بستگی دارد، نه صرفاً ابزار مالی برای کنترل مصرف.

در چنین فضایی، یکی از نیازهای اساسی رانندگان این است که بدانند تمام بیمه‌های فعال‌شان در چه وضعیتی قرار دارد؛ به‌خصوص در دوره‌ای که کوچک‌ترین حادثه می‌تواند بار مالی سنگینی ایجاد کند. استفاده از سیستم استعلام بیمه‌نامه این امکان را می‌دهد که وضعیت اعتبار بیمه‌های مختلف، تاریخ انقضا و جزئیات پوشش‌ها به‌صورت یکپارچه بررسی شود. این شفافیت می‌تواند نقش مهمی در مدیریت هزینه‌ها و جلوگیری از ریسک‌های پیش‌بینی‌نشده داشته باشد.