رانندگی با گواهینامه منقضی‌ شده چه مجازاتی دارد؟

رانندگی با گواهینامه تاریخ‌گذشته یک تخلف اداری محسوب می‌شود و برای آن جریمه‌ای مشابه نداشتن مدرک معتبر راننده ثبت می‌شود. خودرو معمولاً توقیف نمی‌شود، اما در صورت تصادف، بیمه ابتدا خسارت را پرداخت می‌کند و بعد ممکن است بخشی از آن را از راننده مطالبه کند. هرچه مدت زمان انقضا بیشتر باشد، مسئولیت حقوقی راننده سنگین‌تر می‌شود.

تا حالا پیش آمده پشت فرمان باشید و ناگهان یادتان بیفتد تاریخ گواهینامه‌تان گذشته؟ خیلی‌ها فکر می‌کنند این موضوع فقط یک بی‌دقتی ساده است، اما قانون نگاه متفاوتی دارد. رانندگی با گواهینامه منقضی‌شده هم جریمه دارد و هم در صورت تصادف می‌تواند دردسرهای مالی و بیمه‌ای سنگینی ایجاد کند؛ پس بهتر است دقیق بدانید قانون چه می‌گوید و چه ریسکی جلوی پای شماست.

آیا رانندگی با گواهینامه منقضی‌شده جرم است؟

قانون راهنمایی و رانندگی این وضعیت را در ردیف «تخلف اداری» قرار می‌دهد، نه جرم کیفری؛ یعنی پلیس شما را به‌دلیل نداشتن یک مدرک معتبر شناسایی می‌کند، نه به‌عنوان فردی که اساساً گواهینامه ندارد. با این حال، در مقررات صراحت وجود دارد که اعتبار گواهینامه بخشی از صلاحیت راننده است، بنابراین تا زمانی که تمدید انجام نشده باشد، مأمور می‌تواند شما را جریمه کند و در برخی موارد رفتار سخت‌گیرانه‌تری داشته باشد. این تفاوت ریز باعث می‌شود وضعیت شما از نظر قانونی سبک‌تر از «بی‌گواهینامه» باشد، اما همچنان از نظر مسئولیت رانندگی کاملاً معتبر تلقی نمی‌شوید. اگر می‌خواهید بدانید نمره منفی گواهینامه چقدر روی صلاحیت رانندگی و امکان صدور گواهینامه جدید تأثیر دارد، مطالعه موضوع آیا می‌توان با نمره منفی گواهینامه جدید گرفت؟ به درک بهتر ارتباط میان نمره منفی و وضعیت قانونی راننده کمک می‌کند.

میزان جریمه رانندگی با گواهینامه تاریخ‌ گذشته

در قوانین راهنمایی و رانندگی، اعتبار گواهینامه یک معیار رسمی برای «صلاحیت قانونی راننده» است و به‌ محض پایان تاریخ آن، راننده در دسته‌ی «فاقد گواهینامه معتبر» قرار می‌گیرد. این موضوع در ردیف ۲۱۲ جدول جرایم رانندگی قرار دارد؛ همان بندی که به رانندگان فاقد مدارک معتبر مانند بیمه‌ نامه یا کارت خودرو هم تعلق می‌گیرد. براساس آخرین بخشنامه‌های ابلاغ‌شده (که معمولاً هر سال با تغییرات جزئی به‌روز می‌شود)، جریمه این تخلف در شهرهای مختلف به شکل زیر تعیین شده است:

مبالغ جریمه در سه محدوده تعرفه‌ای

• شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها: حدود ۱۵۰ هزار تومان

• سایر شهرها: حدود ۱۲۰ هزار تومان

• روستا و جاده‌ها: حدود ۹۰ تا ۱۰۰ هزار تومان

برای اینکه تصویر کامل‌تری از مبلغ سایر تخلفات داشته باشید و بدانید جریمه‌ها در سال جدید دقیقاً چقدر هستند، سر زدن به نرخ جریمه‌های رانندگی در سال ۱۴۰۴ به شما کمک می‌کند تخمین واقع‌بینانه‌تری از هزینه‌ها داشته باشید.

یک نکته کاملاً کلیدی که خیلی‌ها نمی‌دانند:

پلیس بین راننده‌ای که گواهینامه‌اش منقضی شده و راننده‌ای که اصلاً گواهینامه ندارد، تفاوت حقوقی قائل می‌شود.

• در حالت اول → تخلف سبک‌تر و غیرکیفری

• در حالت دوم → تخلف سنگین + احتمال توقیف خودرو + ارجاع به مراجع قضایی

اما در هر دو حالت، افسر راهور اختیار دارد اگر راننده تخلفات دیگری همزمان داشته باشد (مثل نداشتن بیمه، سرعت غیرمجاز یا بی‌احتیاطی مشهود)، شدت برخورد را افزایش دهد.

چرا این جریمه همیشه بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومان است؟

چون ماده مربوط به این تخلف در دسته «مدارک راننده» قرار دارد و تعرفه ثابت دارد؛ تنها سالانه مقدار آن با تورم رسمی و اصلاح جدول جرایم تغییرات جزئی پیدا می‌کند.

• این تخلف امتیاز منفی ندارد

رانندگی با گواهینامه منقضی‌شده جزو تخلفاتی نیست که برای راننده امتیاز منفی ثبت کند، اما در سابقه جریمه‌ها کاملاً قابل مشاهده است و برای بیمه و پرونده تصادفات اهمیت دارد.

آیا خودرو توقیف می‌شود؟ شرایط دقیق توقیف یا عدم توقیف خودرو

مواقعی که خودرو توقیف نمی‌شود:

• صرفاً منقضی بودن گواهینامه به‌تنهایی باعث توقیف خودرو نیست. پلیس این وضعیت را مثل «نداشتن مدرک معتبر» می‌بیند، نه «بی‌گواهینامه‌بودن».

• اگر راننده هویت‌اش قابل احراز باشد (کارت ملی، کارت خودرو، یا استعلام سامانه‌ای)، معمولاً افسر فقط جریمه را ثبت می‌کند.

• در تخلفات سبک مثل سرعت مجاز کم، کمربند یا توقف ممنوع، معمولاً توقیفی در کار نیست چون خطر رانندگی از نظر پلیس بالا ارزیابی نمی‌شود.

• اگر همراه خودرو فردی دارای گواهینامه معتبر باشد، پلیس اجازه ادامه مسیر را به آن فرد می‌دهد.

وقتی احتمال توقیف خودرو وجود دارد:

• اگر گواهینامه مدت طولانی (چند سال) منقضی مانده باشد، برخی مأموران سخت‌گیرانه‌تر برخورد می‌کنند و ممکن است تصمیم به توقیف بگیرند.

• اگر راننده تخلفات هم‌زمان داشته باشد (مثل نداشتن بیمه، سرعت غیرمجاز سنگین، عدم توجه به فرمان پلیس، حرکات خطرناک)، افسر می‌تواند برای جلوگیری از ادامه رانندگی، خودرو را توقیف کند.

• اگر راننده هیچ مدرک شناسایی همراه نداشته باشد، افسر مطابق مقررات برای بررسی هویت واقعی، خودرو را به پارکینگ منتقل می‌کند.

• در صورت تصادف منجر به خسارت جدی یا جرح، افسر برای حفظ مستندات حادثه می‌تواند خودرو را تا پایان بررسی‌ها توقیف کند.

بعضی تخلفات مثل پلاک مخدوش حساسیت بیشتری برای پلیس دارد و حتی ممکن است به توقیف خودرو یا تشکیل پرونده منجر شود. اگر می‌خواهید بدانید این نوع تخلف چقدر جدی است، مطالعه موضوع پلاک مخدوش و عواقب آن تصویر دقیق‌تری از پیامدهای قانونی این دسته تخلفات ارائه می‌دهد.

اگر با گواهینامه منقضی تصادف کنیم چه می‌شود؟

وقتی یک تصادف اتفاق می‌افتد، اولین چیزی که پلیس و شرکت بیمه بررسی می‌کنند وضعیت قانونی راننده است و تاریخ اعتبار گواهینامه در همین مرحله اهمیت پیدا می‌کند. از نگاه قانون، راننده‌ای که گواهینامه‌اش منقضی شده همچنان فرد آموزش‌دیده محسوب می‌شود اما چون مدرک معتبر ندارد، دیگر واجد شرایط قانونی رانندگی نیست. به همین دلیل شرکت بیمه در ظاهر خسارت طرف مقابل را پرداخت می‌کند ولی این پایان مسئولیت راننده نیست.

در بیشتر تصادف‌ها، بیمه ابتدا خسارت را به زیان‌دیده پرداخت می‌کند تا رسیدگی مختل نشود اما بعد از آن سراغ راننده می‌آید و بخشی از هزینه‌ها را به دلیل بی‌اعتبار بودن گواهینامه از او مطالبه می‌کند. این مبلغ عدد ثابتی نیست و می‌تواند از چند میلیون تا ده‌ها میلیون تومان باشد؛ بستگی به میزان خسارت و نوع حادثه دارد. دلیل چنین برخوردی این است که بیمه می‌گوید راننده تعهد قانونی خود یعنی داشتن گواهینامه معتبر را انجام نداده و همین کافی است تا بخشی از بار مالی حادثه را به او برگرداند.

در تصادف، اولین چیزی که بیمه بررسی می‌کند، وضعیت اعتبار گواهینامه است. گواهینامه منقضی‌شده به این معنی است که راننده آموزش‌دیده محسوب می‌شود، اما مدرک معتبر ندارد؛ همین تفاوت کوچک می‌تواند باعث شود بیمه پس از پرداخت خسارت، بخشی از مبلغ را از راننده مطالبه کند. این مبلغ بسته به نوع حادثه، خسارت و میزان تقصیر می‌تواند بسیار متفاوت باشد.

برای اینکه مطمئن شوید گواهینامه‌تان هنوز اعتبار دارد و درگیر مشکلات غیرمنتظره نمی‌شوید، بهتر است گاهی وضعیت آن را بررسی کنید. موضوع استعلام وضعیت گواهینامه رانندگی به شما کمک می‌کند قبل از بروز مشکل، از وضعیت گواهینامه‌تان مطلع شوید.

به همین دلیل است که منقضی شدن گواهینامه فقط یک جریمه ساده در زمان کنترل پلیس نیست. کافی است یک تصادف حتی کوچک اتفاق بیفتد تا هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده و دردسرهای حقوقی برای راننده به وجود بیاید. این بخش از ماجرا معمولاً چیزی است که بسیاری از رانندگان تا زمانی که به آن دچار نشوند، جدی نمی‌گیرند.

مدت اعتبار و تمدید گواهینامه: تا چند وقت بعد از انقضا فرصت داریم؟

تمدید گواهینامه در ایران یک بازه زمانی مشخص دارد و پلیس برای میزان دیرکرد، سخت‌گیری متفاوتی در نظر می‌گیرد. هرچه زمان بیشتری از تاریخ اعتبار بگذرد، فرآیند تمدید پیچیده‌تر می‌شود. بسیاری از رانندگان فکر می‌کنند اگر چند ماه بگذرد مشکلی ندارد، اما قانون نگاه کاملاً مرحله‌به‌مرحله دارد و باید بدانید در هر بازه زمانی چه مسئولیتی دارید و چه تأثیری روی فرآیند تمدید می‌گذارد.

اگر فقط چند ماه از تاریخ گواهینامه گذشته باشد، تمدید آن معمولاً بدون هیچ دردسری انجام می‌شود و تمام اطلاعات قبلی شما در سیستم محفوظ است. اما هرچقدر دیرتر اقدام کنید، احتمال سخت‌گیری بیشتر می‌شود. دلیلش هم روشن است؛ پلیس باید مطمئن باشد راننده از نظر سلامت جسمی، بینایی و آمادگی رانندگی همچنان در وضعیت مناسب قرار دارد.

در بازه‌های طولانی‌تر مانند بیش از پنج سال، مراکز صدور گواهینامه معمولاً پرونده را دقیق‌تر بررسی می‌کنند، مخصوصاً برای افرادی که سن بالاتر دارند یا سابقه بیماری پزشکی در پرونده‌شان ثبت شده است. اما نقطه تصمیم‌گیری قطعی زمانی است که ده سال از تاریخ اعتبار بگذرد؛ در این حالت، قانون راننده را فاقد هرگونه صلاحیت معتبر می‌داند و او باید مراحل کامل آزمون را دوباره پشت سر بگذارد، درست مثل روز اول.

جمع‌بندی

رانندگی با گواهینامه منقضی‌ شده تخلفی اداری است که جریمه مشخصی دارد، اما خطر اصلی آن زمانی آشکار می‌شود که تصادفی رخ دهد؛ چون بیمه می‌تواند بخشی از خسارت را از راننده مطالبه کند. خودرو معمولاً توقیف نمی‌شود مگر اینکه تخلفات دیگری هم وجود داشته باشد. هرچه دیرتر برای تمدید اقدام کنید، مراحل اداری پیچیده‌تر می‌شود، پس بهترین کار این است که قبل از ایجاد دردسرهای مالی و حقوقی، گواهینامه را در اولین فرصت تمدید کنید. اگر مدت‌هاست خلافی خودرو را چک نکرده‌اید یا مطمئن نیستید جریمه‌ای ثبت شده یا نه، موضوع استعلام خلافی راهنمایی و رانندگی می‌تواند کمک کند بدون ریسک، از وضعیت کامل تخلفات خود مطلع شوید.