تفاوت پوشش بیمه رانندگان مقصر در ایران و اروپا

در ایران بیمه شخص ثالث فقط از دیگران حمایت می‌کند، نه از راننده‌ای که خودش آسیب دیده است. در مقابل، در اروپا راننده مقصر هم از حمایت بیمه برخوردار است؛ از درمان جسمی گرفته تا جبران آسیب‌های روانی و ازکارافتادگی. این تفاوت، پرسشی جدی را پیش می‌کشد: آیا وقت آن نرسیده قانون بیمه شخص ثالث در ایران بازنگری شود تا نگاهی انسانی‌تر و حمایتی‌تر به رانندگان داشته باشد؟

تا حالا به این فکر کرده‌اید که اگر در یک تصادف، شما مقصر باشید، چه کسی خسارت شما را جبران می‌کند؟ در ایران، بیمه شخص ثالث فقط دیگران را نجات می‌دهد، نه شما. در حالی‌که در بسیاری از کشورهای اروپایی، حتی خسارت روانی و از کار افتادگی راننده مقصر هم پوشش داده می‌شود. شاید وقت آن رسیده که بپرسیم: آیا قانون بیمه شخص ثالث ایران نیاز به بازنگری جدی ندارد؟ اگر می‌خواهید همین حالا مطمئن شوید بیمه‌نامه فعلی‌تان معتبر است یا نه، می‌توانید از سرویس استعلام بیمه شخص ثالث خودرو استفاده کنید و وضعیت پوشش خودروی‌تان را دقیق بررسی کنید.

چرا موضوع پوشش راننده مقصر در ایران به دغدغه‌ای جدی تبدیل شده است؟

تصادف همیشه فقط یک برخورد مکانیکی نیست؛ گاهی با یک لحظه غفلت، راننده‌ای که خودش آسیب دیده، باید هزینه خسارت دیگران را هم از جیب بپردازد. در ایران، قانون بیمه شخص ثالث به گونه‌ای طراحی شده که بیشترین تمرکز آن بر حمایت از «طرف مقابل» است. یعنی اگر شما راننده مقصر باشید، بیمه فقط خسارت دیگران را پرداخت می‌کند و خودتان در بسیاری موارد بی‌پناه می‌مانید. در چنین شرایطی بسیاری از رانندگان برای بررسی پرونده خود ابتدا از اخذ خلافی خودرو استفاده می‌کنند تا مطمئن شوند تخلفی ثبت نشده که بعدها دردسرهای مالی تازه ایجاد کند.

همین نقطه‌ ضعف باعث شده بسیاری از رانندگان پس از حادثه، علاوه بر درد جسمی، با بحران مالی روبه‌رو شوند. در شرایطی که هزینه تعمیر خودرو، درمان یا ازکارافتادگی می‌تواند معادل چند برابر درآمد ماهانه یک خانواده باشد، نبود پوشش کافی برای راننده مقصر، یک خلا واقعی در نظام بیمه‌ای کشور است. این مسئله به‌ویژه زمانی آزاردهنده‌تر می‌شود که بدانیم در کشورهای اروپایی، بیمه‌ها حتی برای آسیب روانی راننده مقصر هم غرامت می‌پردازند. از طرف دیگر، خودِ سابقه تخلفات و نمره منفی هم می‌تواند روی حق بیمه‌تان اثر بگذارد؛ این موضوع در مقاله نمره منفی گواهینامه چگونه روی بیمه شخص ثالث تأثیر می‌گذارد؟ به‌صورت جداگانه و جزئی بررسی شده است.

قانون بیمه شخص ثالث در ایران؛ حمایت از دیگران، نه از راننده

قانون بیمه شخص ثالث در ایران در ظاهر کامل به نظر می‌رسد، چون همه خودروها را موظف به داشتن بیمه کرده است. اما اگر کمی دقیق‌تر نگاه کنیم، می‌بینیم این قانون بیشتر از آن‌که «پوشش حمایتی» برای راننده باشد، یک الزام حقوقی برای جبران خسارت دیگران است. یعنی اگر شما در تصادفی مقصر باشید، بیمه فقط خسارت مالی و جانی طرف مقابل را پرداخت می‌کند؛ نه هزینه‌های خودتان را، نه ازکارافتادگی، نه آسیب روانی.

در متن بیمه‌نامه تنها یک بند کوچک به نام «پوشش حوادث راننده» وجود دارد که آن هم صرفاً خسارت جانی (مرگ یا نقص عضو) را جبران می‌کند و هیچ حمایتی از زیان‌های مالی یا روحی ندارد. بدتر اینکه بسیاری از رانندگان حتی از وجود همین بند هم اطلاع ندارند و تا زمانی که دچار حادثه نشوند، متوجه محدودیت شدید این پوشش نمی‌شوند.

اگر می‌خواهید دقیق‌تر بدانید بیمه تا کجا کنار شما می‌ایستد و کجا شما را تنها می‌گذارد، خواندن مقاله نقش بیمه در پوشش جرایم رانندگی: آیا بیمه‌ها جرایم را پوشش می‌دهند؟ تصویر روشن‌تری از مرزهای تعهد بیمه در برابر تخلفات و حوادث به شما می‌دهد.

در نتیجه، راننده‌ای که شاید تنها چند درصد در وقوع حادثه نقش داشته، باید تمامی هزینه‌های خودرو، درمان و خسارت‌های جانبی خود را شخصاً پرداخت کند. این ساختار، برخلاف فلسفه‌ی بیمه که قرار است آرامش و امنیت روانی ایجاد کند، در عمل نوعی بی‌اعتمادی نسبت به نظام بیمه‌ای کشور را در میان رانندگان به وجود آورده است.

اروپا چگونه از راننده مقصر حمایت می‌کند؟ 

در اروپا هم مثل ایران، داشتن بیمه مسئولیت مدنی برای همه رانندگان اجباری است. اما فرق از این‌جا شروع می‌شود که راننده می‌تواند خودش تصمیم بگیرد چقدر حمایت بخواهد. در کنار بیمه پایه، طرح‌هایی وجود دارد که اگر او مقصر هم باشد، باز هم هزینه‌های درمان، ازکارافتادگی یا حتی آسیب روحی‌اش جبران می‌شود.

در بیشتر کشورهای اروپایی، رانندگان معمولاً بیمه‌نامه‌ای به نام Comprehensive یا بیمه‌ی «جامع» دارند. این بیمه ترکیبی از بیمه بدنه و بیمه درمانی شخصی است. یعنی اگر راننده در تصادف آسیب ببیند، شرکت بیمه هزینه درمان، فیزیوتراپی و حتی دوران ناتوانی موقت از کار را پرداخت می‌کند.

در بعضی کشورها مثل آلمان و فرانسه، اگر راننده پس از حادثه دچار آسیب روحی جدی شود. مثلاً اضطراب شدید، بی‌خوابی یا افسردگی می‌تواند با تأیید پزشک و کارشناس بیمه، غرامت دریافت کند. نگاه قانون‌گذار اروپایی این است که راننده مقصر هم انسان است؛ ممکن است خطا کرده باشد، اما نباید از حمایت اجتماعی محروم شود.

در نتیجه، راننده اروپایی احساس امنیت بیشتری دارد. می‌داند اگر اشتباهی کند، تنها نمی‌ماند؛ بیمه به جای مجازات، به او کمک می‌کند تا دوباره روی پای خودش بایستد. همین تفاوت نگاه انسانی، بزرگ‌ترین فاصله بین سیستم بیمه ایران و اروپا را نشان می‌دهد و دلیل اصلی است که بسیاری از کارشناسان معتقدند قانون بیمه شخص ثالث در ایران باید بازتعریف شود.

برای مقایسه بهترین و بدترین سناریوهای موجود در همین چارچوب، مطالعه مقاله بخشودگی ۱۰۰ درصدی جرایم بیمه شخص ثالث هم می‌تواند نشان بدهد در چه شرایطی، حتی در قوانین داخلی، رویکرد حمایتی‌تر به بیمه‌گذار دیده می‌شود.

وقتی «مقصر» هم قربانی است؛ نگاهی انسانی‌تر به رانندگی و قانون

تصادف فقط برخورد دو خودرو نیست؛ برخورد دو زندگی است. راننده‌ای که مقصر شناخته می‌شود، معمولا تنها کسی نیست که آسیب می‌بیند. او هم درد جسمی دارد، هم خسارت مالی، و بدتر از همه، زخمی از جنس اضطراب و احساس گناه. با این حال، قانون در ایران او را فقط با یک واژه می‌شناسد: «مقصر». همین کلمه کافی است تا تمام حمایت‌ها قطع شود، حتی اگر خودش هم در بیمارستان بستری باشد.

در واقع، بیشتر تصادف‌ها عمدی نیستند.

• گاهی یک لحظه حواس‌پرتی،

• لغزندگی جاده یا نور نامناسب،

• یا حتی تصمیم اشتباه در چند ثانیه،

 می‌تواند زندگی یک راننده را زیر و رو کند. کسی که تا دیروز کار می‌کرد و خانواده‌ای را اداره می‌کرد، حالا مانده با خودروی ویران‌شده، بدهی سنگین و شاید ناتوانی از کار. بیمه هم در بهترین حالت، فقط خسارت طرف مقابل را می‌دهد و راننده را با زخم‌های جسمی و روانی‌اش تنها می‌گذارد.

در اروپا اما نگاه متفاوت است. قانون و بیمه به جای حذف راننده از چرخه، تلاش می‌کنند او را بازسازی کنند. حمایت بیمه‌ای در آنجا فقط جبران خسارت نیست، نوعی درمان اجتماعی است؛ فرصتی برای اینکه فرد دوباره روی پای خودش بایستد و از مسیر اشتباه برگردد.

شاید وقت آن رسیده در ایران هم به راننده مقصر به چشم یک انسان نگاه کنیم، نه صرفا یک گناهکار. چون او هم ممکن است یک قربانی باشد. قربانی لحظه‌ای خطا، یک جاده ناایمن، یا قانونی که هنوز انسانیت را در بندهایش جا نداده است.

اگر بعد از خواندن این بحث، نگران وضعیت بیمه خودتان شده‌اید یا حتی بیمه‌نامه‌تان را پیدا نمی‌کنید، بد نیست سری به مقاله اقدامات ضروری پس از گم شدن بیمه شخص ثالث خودرو بزنید؛ در آن‌جا یک چک‌لیست عملی قدم‌به‌قدم برای مدیریت این وضعیت و جلوگیری از دردسرهای بعدی آورده شده است.

جمع بندی

قانون بیمه شخص ثالث در ایران سال‌هاست فقط نقش قاضی را بازی می‌کند، نه حامی. در حالی‌که تجربه‌ی کشورهای اروپایی نشان می‌دهد بیمه می‌تواند ابزاری برای بازتوانی باشد، نه تنبیه. وقت آن رسیده قانون ما هم بازنویسی شود؛ قانونی که راننده را نه فقط مقصر، بلکه انسانی ببیند که حق حمایت و فرصت دوباره دارد.